Cyrylizacja języka polskiego
Cyrylizacja języka polskiego – zbiór projektów alfabetów cyrylickich do zapisu języka polskiego. Najważniejsze powstały w okresie zaborów po klęsce powstania styczniowego w 1863 r.
Projekt z 1863 r.
[edytuj | edytuj kod]W wyniku nieudanego powstania styczniowego car Aleksander II powołał Komitet Ustawodawczy, który miał na celu poddanie Kongresówki pod ogólne prawa Imperium Rosyjskiego. Komitet zajmował się m.in. reformą szkolnictwa, a przez to, że wielu jego członków byli tzw. słowianofilami, zrodził się pomysł zastąpienia polskiego alfabetu cyrylickim[1].
Przez to, że szkoły polskie wtedy jednocześnie rusyfikowano, nie powstawało wiele oficjalnych sytuacji, kiedy w ogóle był potrzebny język polski. Dlatego społeczeństwo po prostu odmówiło przyjęcia cyrylicy[1].
W książce „Elementarz dla dzieci wiejskich” wydanej w 1865 r. jest przedstawiony następujący wariant polskiej cyrylicy[2]:
А а a |
Б б b |
В в w |
Г г g |
Д д d |
Е е je/ie |
Ё ё jo/io |
Ж ж ż |
З з z |
И и i |
I i i |
К к k |
Л л ł/l |
М м m |
Н н n |
О о o |
О̂ о̂ ó |
П п p |
Р р r |
Р̌ р̌ rz |
С с s |
Т т t |
У у u |
Ф ф f |
Х х ch |
Х̾ х̾ h |
Ц ц c |
Ч ч cz |
Ш ш sz |
Щ щ szcz |
Ъ ъ - |
Ы ы y |
Ь ь ´ |
Э э e |
Ю ю ju/iu |
Ю̂ ю̂ jó/ió |
Я я ja/ia |
Й й j |
А̨ а̨ ą |
Я̨ я̨ ją/ią |
Э̨ э̨ ę |
Е̨ е̨ ję/ię |
Ten alfabet jest bardzo nietypowy w porównaniu z innymi wariantami cyrylicy, m.in. dlatego, że litery О̂, Р̌, Ю̂, А̨, Я̨, Э̨ i Е̨ nie występują nigdzie poza nim, a znaczek nad Х̾ jest reliktem cerkiewnosłowiańskiego[3].
W ortografii używającej tego alfabetu widoczne są również wpływy rosyjskiego[2]:
- obecność samogłosek jotowanych; (Е, Ё, Ю, Ю̂, Я, Я̨ i Е̨)
- ъ na końcu słów, jeśli kończą się twardą spółgłoską;
- po Ж, Р̌, Ч, Ш i Щ zamiast Э, Ы i Э̨ są pisane Е, И (lub І) i Е̨[4]
- zamiast И przed samogłoskami jest pisana І.
W alfabecie nie występuje Ѣ.
Na Białorusi
[edytuj | edytuj kod]Wśród Polaków na Białorusi znajomość polskiego jest praktycznie zerowa[5], więc do zapisów polskich tekstów religijnych stosuje się cyrylicki alfabet, stworzony na wzór rosyjskiego i białoruskiego. W tym alfabecie nie ma specjalnych oznaczeń na samogłoski nosowe oraz Ch, Ó i Rz nie są odróżniane od H, U i Ż.[6]
Przykłady tekstów
[edytuj | edytuj kod]„Modlitwa Pańska – Ojcze nasz”.
Łacinka:
Modlitwa Pańska
Amen. |
Cyrylica z 1865 r.[2]:
Модлитва Паньска
Амэнъ. |
Cyrylica białoruska[6]:
Модлитва Паньска
Амэн. |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wayback Machine [online], web.archive.org, 9 lipca 2016 [dostęp 2022-08-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-09] .
- ↑ a b c Элемэнтар̌ъ для дзеци вейскихъ, Типографія Ивана Бочкарева, 1865 [dostęp 2022-08-29] (pol. • ros.).
- ↑ ПАЕРОК | это... Что такое ПАЕРОК? [online], Словари и энциклопедии на Академике [dostęp 2022-08-29] (ros.).
- ↑ Грамматыка е̨зыка польскего на кляссэ̨ I, wyd. drugie, Warszawa: Drukarnia rządowa przy komisji rządowej oświecenia publicznego, 1866 .
- ↑ admin, JĘZYK POLSKI NA BIAŁORUSI | Polska Macierz Szkolna [online], pmsgrodno.org [dostęp 2022-08-29] (pol.).
- ↑ a b Tomasz Kamusella , The New Polish Cyrillic in Independent Belarus, „Colloquia Humanistica” (8), 2019, s. 79–112, DOI: 10.11649/ch.2019.006, ISSN 2392-2419 [dostęp 2022-08-29] (ang.).